استفاده از روشهای آبیاری تحت فشار راهکاری موثر در صرفه جویی مصرف آب

باوجود حجم عظیم آب در جهان که حدود 97 درصد آب اقیانوس ها، دریاها و دریاچه ها تشکیل می دهد.
درصد آبهای شیرین رقم ناچیزی است که بیشترآبهای جاری و زیرزمینی و بارندگی ها را شامل می شود. 
به طوری که هم اکنون کل آبهای شیرین جهان حدود 3 درصد برآورد می شود. محدوديت منابع آب شيرين قابل دسترس در جهان از يك سو و افزايش جمعيت و نياز به مواد غذايي از سوي ديگر، ضرورت استفاده بهينه از منابع آب موجود را ايجاب مي نمايد.
در ده های اخیر سطح وسیعی از اراضی کشاورزی تحت کشت آبی قرار گرفته اند و از طرفی، از آبهای قابل استحصال به شیوه های مختلف و به سرعت و به شدت استفاده شده است، بطوری که بخشی از آبهای شیرین در چرخه خود به گروه آب های شور و یا با کیفیت پایین پیوسته است و از طرفی دیگر نیاز بخش های مربوط به آب شرب و صنعت نیز روز به روز افزایش یافته است. 
مجموعه این عوامل  به علاوه آینده نگری که در آن نیازمندی های بشری باز هم شدید خواهد شد، نگرانی های در رابطه با کمبود آب برانگیخته است که آن را تحت عنوان بحران آب در جهان می شناسیم، در رابطه با کشور ما باز  هم شدید تر است كشور ايران بدليل واقع شدن در منطقه خشک و نیمه خشک کره زمین، داراي منابع آب محدود بوده و اهميت آب و آبياري در توليد محصولات كشاورزي از حساسيت ويژه اي برخوردار است. 
حدود 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود که راندمان آبیاری در روش سنتی(سطحی) حدوداً30درصد می باشد، به عبارت ساده 70 درصد از کل آب مصرفی در بخش کشاورزی تلف می شود.
توسعه اراضی آبی کشور با توجه به کمبود منابع آب موجود جز از طریق صرفه جویی در مصرف آ‌ب موجود امکان پذیر نمی باشد. کنترل آب، صرفه جویی و بالا بردن راندمان آبیاری در روش های سنتی موجود، نیاز به صرف وقت و هزینه زیادی دارد. 
در این شرایط بهترین گزینه بالا بردن راندمان آبیاری از طریق تبدیل در روشهای آبیاری سطحی به آبیاری تحت فشار می باشد. 
آبیاری تحت فشار به روشی از آبیاری گفته می شود که با استفاده از لوله، آب را از منبع تأمین تا محل مصرف با فشار مورد نیاز منتقل می کند. 
مهمترین مزیت آبیاری تحت فشار، صرفه جویی در مصرف آب است. امروزه راندمان کل آبیاری در سطح کشور، در مناطق و شرایط مختلف بین  25 الی 40 درصد است که به طور عمده مربوط به تلفات انتقال در انهار، تلفات توزیع در مزارع و تلفات مربوط به سوء مدیریت آبیاری است و درصد وسیعی از سه مشکل فوق در طرح های آبیاری تحت فشار از میان برداشته می شود به طوریکه می توان راندمان آبیاری سطحی را با استفاده از روش آبیاری بارانی حدوداً  به  70درصد و یا با روش آبیاری قطره ای حدوداً به 90 درصد ارتقاء داد.

روشهای آبیاری تحت فشار دارای دو زیرمجموعه بزرگ می باشند که عبارتند از:

 
الف- روش آبیاری موضعی (قطره ای)
آبیاری موضعی عمدتاً جهت آبیاری درختان در باغات کاربرد دارد. آب در این روش به وسیله قطره چکان های مختلف به کنار گیاه منتقل می شود.
 راندمان آبیاری در این روش می تواند تا حدود 90 درصد برسد.
 
ب- روش آبیاری بارانی
در آبياری به روش بارانی، آب با فشاري بيش از يك اتمسفر در داخل يک شبکه لوله کشی شده جريان پيدا کرده و سپس از خروجی هايی که روی اين شبکه تعبيه شده و آب پاش ناميده می شوند خارج می شود. 
 
ساختمان آب پاش ها طوری است که هنگامی که با فشاراز آن خارج می شود به صورت قطرات ريز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ريخته می شود. 
 
به همين دليل آن سيستم آبياری به روش بارانی ناميده می شود.
 
گرچه روش بارانی اساساً برای آبياری مزارع و باغات ابداع گرديد اما از اين روش برای اهداف ديگر هم استفاده می شود که مهمترين آنها عبارتند از:
 
صرفه جویی در مصرف آب و افزایش راندمان تا ۷۵ درصد، پخش کودهای مايع در سطح مزرعه، نیاز کمتر به نیروی انسانی، برای آبپاشی روی گياه به منظور حفاظت آنها در مقابل سرما و يخبندان، برای تعوِیق انداختن زمان تشکيل غنچه و گل، برای مرطوب کردن سطح خاک و جلوگيری از فرسايش بادی، برای کمک به جوانه زدن بذرها، آبیاری با منابع آبی کم (در آبیاری سطحی مقدور نمی باشد)، برای کنترل محيط وخنک کردن خاک وگياه و هوای اطراف آن.
 
آبیاری بارانی دارای روش ها و دستگاه های مختلفی می باشدکه با توجه به وضعیت اقتصادی، پستی و بلندی زمین، وجود و یا عدم وجود نیروی انسانی لازم و مقدار آب مورد نیاز انواع سیستم های آبیاری بارانی طراحی و اجرا می شود. این روش دارای زیرمجموعه کلاسیک و مکانیزه می باشد.
 
کلاسیک(غیرمکانیزه):
این روش را برای آبیاری انواع گیاهان زراعی در زمین های شیب دار، هموار، ناهموار و خاک های شنی و رسی می توان استفاده کرد. در این روش آبیاری بارانی از هیچگونه ماشینی استفاده نشده و فقط از پمپ جهت تأمین فشار لازم استفاده می شود. کلاسیک ثابت، متحرک و نیمه متحرک انواع مختلف این روش ها می باشدکه اساس کار آنها یکسان می باشد. 
 
در این روش آب به وسیله پمپ از منبع آب (مخزن، استخر، چاه و رودخانه) وارد لوله های اصلی و سپس بال ها شده و از طریق
آب پاش ها به صورت قطره های بسیار ریز و یکنواخت بر روی مزرعه پاشیده می شود.
 
مکانیزه:
در این روش آبیاری بارانی از ماشین جهت حرکت و جابجائی آب پاش بر روی محصول استفاده می شود. دستگاه های آبیاری بارانی مکانیزه عبارتند از:
 
آبفشان قرقره ای(Traveling Gun)
 
آبفشان غلطان (Wheel Move)
 
آبفشان دوار(Center Pivot)
 
آبفشان خطی(Linear)
 
 
روشهای آبیاری موضعی (قطره ای)
روش هاي موضعي كه اغلب براي باغات، گياهان رديفي و گلخانه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد، آبیاری موضعی عبارتست از پخش آهسته آب با فشار کم در شبکه لوله بر سطح يا زير خاك مزرعه توزيع شده و توسط وسايلي که گسيلنده ناميده مي شود، به صورت قطره، يا توسط پاشنده هاي کوچک مانند اسپرير، ميکروجت، بابلر و.... در پای بوته گیاه ریخته می‌شود.
 
در مواردي که صرفه جويي آب ضروري باشد و منابع آب موجود تکافوي اراضي تحت کشت را نکنند روش هاي آبياري موضعي افزايش راندمان آبياري را تضمين مي نمايد. 
 
آبياري موضعی داراي روش ها و مفاهيم متعددي مانند آبياري دريپ، آبياري زير بستري، آبياري فواره اي و آبياري اسپري است.
 
در شهرستان دهلران در سالهای گذشته تا کنون انواع روش های آبیاری تحت فشار  مانند آبیاری قطره ای، کلاسیک، آبفشان دوار(سنترپیوت)، آبفشان خطی(لینیر) در اراضی این شهرستان اجرا گردیده است. و باتوجه به کمبود آب در آینده نیاز است که ترویج و توسعه این روش ها بیشتر از پیش مورد توجه قرار گیرد.